Παρασκευή 29 Μαρτίου 2013

Η απληστεία και η τραγικότητα των κοινών αγαθών

Ένα πολύ σημαντικό μάθημα που διδάσκεται ένας πρωτοετής φοιτητής πολιτικής και οικονομικών είναι οι Αρχές της Οικονομικής. Η περιδιάβαση μέσα στη Μικροοικονομική και τη Μακροοικονομική σου δίνει τη δυνατότητα να καταλάβεις που στέκεις και πού θα καταλήξεις άν πάρεις λάνθασμένα ή ριψοκίνδυνα μονοπάτια. Άν είσαι λίγο επιμελής, και δεν πάς στο Πανεπιστήμιο για να σκοτώσεις την ώρα σου, θα μάθεις ότι έχεις κάποιες συγκεκριμένες ώρες στις οποίες θα παράξεις ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, να φυτέψεις πατάτες και κολοκάσι, να χτίσεις ένα σπίτι, να βάψεις ένα δωμάτιο, να γράψεις ένα οικονομικό ή κοινωνικό άρθρο. Μιά εργασία για την οποία θα πληρωθείς και  με τα χρήματα που θα πάρεις θα καλύψεις τις δικές σου ανάγκες, δόσεις, ενοίκια, βενζίνη, φαγητό, ένδυση, ταξίδι.. Η ορθή διαχείριση των οικονομικών σου θα σε καταστήσει βιώσιμο, η δε απερίσκεπτη θα προκαλέσει σε ένα κάποιο χρονικό διάστημα αρκετά δεινά που θα σε αναγκάσουν σε περικοπές και περισυλλογή. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει παντού, σε όλα τα άτομα, όλες τις επιχειρήσεις, όλα τα κράτη.. Κανένας δεν αποτελεί εξαίρεση..

Ένα πολύ σημαντικό μάθημα που διδάσκεται ένας μεταπτυχιακός φοιτητής, στα σοβαρά πανεπιστήμια, είναι η τραγικότητα των κοινών αγαθών. Η θεωρία των κοινών αγαθών (tragedy of the commons) δημοσιεύτηκε το 1968 στο περιοδικό Science απο έναν Αμερικανό οικολόγο, τον Garrett Hardin, και αφορούσε στον υπερπληθυσμό του πλανήτη. Σε ένα υπεραπλουστευμένο παράδειγμα, έχουμε ένα κοινόχρηστο λιβάδι, όπου ο καθένας μας έχει βάλει μια αγελάδα να βόσκει. Η αγελάδα αυτή, είναι η περιουσία μας και καλύπτει τις βιοποριστικές μας ανάγκες. Τί θα γίνει όμως άν ένας απο εμάς φέρει μια δεύτερη αγελάδα στο λιβάδι; Λογικά, τίποτα το ιδιαίτερο. Άν όλοι μας όμως πάρουμε άλλη μία αγελάδα στο λιβάδι, σε κάποιο συντομότερο χρόνο το λιβάδι δεν θα μπόρει να θρέψει όλες τις αγελάδες καθώς άν στην πρώτη περίπτωση οι αγελάδες τρέφονταν ομαλά για ένα χρόνο, μόλις τις διπλασιάσουμε το λιβάδι θα αρκέσει μόνο για έξι μήνες. Επομένως, ο πρώτος που θα πάρει μια δεύτερη αγελάδα είναι αυτός που αποκτά συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των άλλων αλλά κάποια στιγμή όλοι οι υπόλοιποι θα τον μιμηθούν και θα πάμε αναγκαστικά στην περικοπή και την περισυλλογή που είδαμε πιο πάνω. Αυτή, πάνω-κάτω είναι η τραγικότητα των κοινών αγαθών, είναι πολύ περιορισμένα και για να αρκέσουν για όλους πρέπει να τους κάνουμε ορθολογιστική διαχείριση. Οι Βίκιγκς, στα δικά τους χρόνια, δυστυχώς δεν ήξεραν αυτή τη θεωρία. Δεν στηρίζοντας στις αγελάδες αλλά στην υλοτομία μέχρι που έκοψαν και το τελευταίο τους δέντρο και οδηγήθηκαν αναγκαστικά στην περισυλλογή και τον μετέπειτα αφανισμό τους.

Στις μέρες μας, η θεωρία των κοινών αγαθών απόκτησε πιο ενδιαφέρουσες διαστάσεις. Σε προσωπικό επίπεδο, η καταναλωτική ασυδοσία και ο υπερδανεισμός για εξοχικό και δεύτερο αυτοκίνητο πιθανότατα θα σε οδηγεί στη χρεοκοπία, άν το εισόδημα σου μειωθεί απο κάποιο ασύμμετρο παράγοντα. Σε επίπεδο εταιρίας, η μείωση των μισθών του προσωπικού, μέσω της επένδυσης σε φθηνό αλλοδαπό προσωπικό, είναι μια εξαιρετικά έξυπνη κίνηση που αυξάνει βραχυπρόθεσμα τα κέρδη της. Όταν όμως όλες οι επιχειρήσεις (φυσιολογικά) θα πράξουν το ίδιο, θα πέσει η αγοραστική δύναμη του συνόλου της αγοράς και μαζί οι πωλήσεις και η κερδοφορία τους. Παράλληλα, σε μία δημόσια εταιρία που έχει σαν πρώτιστο της στόχο τη διανομή των κερδών στα στελέχη της υπο μορφή μπόνους και όχι στο σύνολο των μετόχων της, θα επέλθει σταδιακά απαξίωση απο τους μικρομετόχους. Μόλις ανακαλύψουν ότι τους θεωρείς αγελάδες για άρμεγμα θα πάψουν να δίνουν χρήματα για ανακεφαλαιοποίηση. Κυρίως άν και όταν μάθουν ότι χάριζες τον πλούτο τους, διαγράφοντας τις οφειλές των δήθεν επιφανών πελατών σου..  Σε επίπεδο κυβέρνησης, ο περιορισμός των χαμηλά αμοιβόμενων και η διατήρηση των αυξήσεων και των κεκτημένων στους υψηλόμισθους θα προκαλέσει σύντομα την κατάρρευση του κοινωνικού ιστού. Σε ένα κράτος που διώχνει αυτούς που αμοίβονται με Χ ποσό και διατήρει αυτούς που παίρνουν 10Χ και 15Χ, σύντομα ανακαλύπτεις ότι κάτι πάει λάθος. Αυτός που έστειλες στο ταμείο ανεργίας ΔΕΝ εισφέρει πλέον στα ταμεία για να διατηρήσει τη θέση των ακριβοπληρωμένων.. Σε αυτό το σημείο, εκλιπαρείς την κάθε Τρόικα να σου δώσει δάνειο και αυτή αρνείται όσπου να παρουσιάσεις κάποιο ορθολογιστικό σχέδιο αναδιάρθρωσης.

Ζούμε στις μέρες που η θεωρία της τραγωδίας των κοινών αγαθών βρίσκεται στην αίγλη της. Ωστόσο, για άλλη μια φορά εμείς αρνούμαστε να αναλάβουμε τις ευθύνες των πράξεων μας. Υποκρινόμαστε ότι αυτά δεν είναι αληθινά δεδομένα αλλά επιθέσεις συνωμοτών και κλεφταράδων. Επειδή μάθαμε να ζούμε με την ατιμωρησία και την ασυδοσία, συνωμότες, απατεώνες και κλεφταράδες είναι πάντα οι άλλοι. Σήμερα οι κακοί που βρήκαμε σαν άλλοθι είναι η Αγγέλα και η Ντέλια γιατί θέλουν να εκμεταλλευτούν εμάς τους αθώους και άμεμπτους! Το βασικό ζήτημα όμως είναι ότι τώρα που κάναμε όσα κάναμε, εμείς οι έντιμοι, ηθικοί και εργατικοί άνθρωποι, αυτοί οι συνωμότες, οι απατεώνες και οι κλεφταράδες είναι αυτοί που εμείς εκλιπαρούμε για να μας δανείσουν και να συνεχίσουμε να επιβιώνουμε.. Αξιοπερίεργο, έτσι ;

Κυριακή 17 Μαρτίου 2013

Κρεμάλα ή πιστόλι ;

Καταιγιστικές οι εξελίξεις στο σενάριο "χρεοκοπία ή χρεοκοπία". Με τα σημερινά δεδομένα, το κλίμα έγινε πιο φορτισμένο και παράλληλα πιο συγχυσμένο. Η όποια επιλογή προτάθηκε, δείχνει να προσφέρει επικινδυνότητα αλλά όχι ξεκάθαρη λύση. Στην τελική, φαίνεται έχουμε δύο ισότιμες και ισάξιες επιλογές.. Κρεμάλα ή πιστόλι..

Σενάριο "Κρεμάλα" θα πεί ψηφίζουμε ναι. Παίρνουμε το δάνειο, φορτωνόμαστε το νέο βάρος και προς το παρόν ξεμπερδεύουμε. Δεν διασφαλίζουμε όμως οτιδήποτε. Άν μέσα στις επόμενες μέρες υπάρξει μαζική φυγή κεφαλαίων προς το εξωτερικό, όπως είναι το πιθανότερο σενάριο, οδηγούμαστε αυτόματα σε δεύτερο μνημόνιο για να καλύψουμε τις νέες τρύπες. Οι τράπεζες καταρρέουν λόγω έλλειψης ρευστότητας..

Σενάριο "Πιστόλι" θα πεί να καταψηφίσουμε το νομοσχέδιο. Οι τράπεζες καταρρέουν άμεσα, έχουμε νέες χιλιάδες ανέργων, γίνεται αυτόματη επιστροφή στη λίρα και πιθανή ανάκαμψη εν ευθέτω χρόνω..

Χτές, που δεν ήξερα όλα τα δεδομένα, επέλεγα την κρεμάλα.. Σήμερα που είδα και το σενάριο "πιστόλι" αναζητώ ένα θαύμα.. Τελικά, όσο και να νόμιζα ότι υπήρχε λύση, ανακάλυψα ότι μας εμπαίζουν κανονικότατα.. Η ψηφοφορία μας, έκλεινε προς το πιστόλι..

Δεν μπορείς, μιά ζωή, να είσαι ολίγον έγκυος..

Η χθεσινή μέρα αποτέλεσε άλλη μία δοκιμασία στην Ευρώπη, τόσο απο πολιτικής όσο και οικονομικής πτυχής. Είχε φτάσει η σειρά της Κύπρου να πληρώσει το λογαριασμό των ασυμμετριών και των ανισοτήτων που προκαλεί η διαφορετική πραγματική οικονομική κατάσταση των χωρών της Ευρώπης. Μιας Ευρώπης που έχει σήμερα πάρα πολύ πλούσιους και πάρα πολύ φτωχούς. Μιάς Ευρώπης που σήμερα ευνοεί την αχαλίνωτη συσσώρευση πλούτου απο όσους έχουν το συγκριτικό πλεονέκτημα σε βάρος των πιο αδύναμων, σε ένα κοινό σύστημα όπου κάποιοι έχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα κυρίως λόγω μεγέθους και ισχύος..

Απο την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωζώνη είχε σταδιακά δημιουργηθεί μια απίστευτη ασυμμετρία. Η μικρή Κύπρος, που στηριζόταν στον τουρισμό και τις υπηρεσίες, έδινε επιτόκια καταθέσεων πολύ ψηλότερα του μέσου ευρωπαϊκού όρου, και την ίδια ώρα συσσώρευε τεράστια κεφάλαια που δεν ήξερε και επομένως δεν μπορούσε να διαχειριστεί και να αυξήσει. Την ίδια ώρα, τα ψηλά επιτόκια καταθέσεων μετατρέπονταν φυσιολογικά σε εξίσου ψηλά επιτόκια χορηγήσεων, αποτρέποντας στην πραγματικότητα την όποια επιχειρηματική επένδυση, λόγω του πολύ ψηλού κινδύνου και των μεγαλύτερων πιθανοτήτων αποτυχίας.

Η Ελλάδα, με την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση και έπειτα στην ευρωζώνη, όφειλε να εκμεταλλευτεί τα δισεκατομύρια των κοινοτικών ταμείων για να χτίσει ανταγωνιστικές υποδομές και να αποτελέσει ισότιμο μέρος στην Ευρωπαϊκή ανάπτυξη. Επέλεξε να αυτοκτονήσει, στηριζόμενη στις υφιστάμενες πελατεικές δομές και την διογκούμενη παραοικονομία της.  Η Κύπρος αντίστοιχα, όφειλε να διαχειριστεί τα δισεκατομύρια που εισέρεαν για να χτίσει επιχειρηματικότητα μέσω της καινοτομίας κυρίως επειδή δεν είχε άλλες ανταγωνιστικές δυνατότητες. Κάτι τέτοιο έχει πετύχει το Ισραήλ τα τελευταία 50 χρόνια. Η Κύπρος, επέλεξε ένα σύστημα συστηματικής συγκάλυψης της ανομίας και ξεπλύματος ξένων κεφαλαίων που τελικά διόγκωσε τις δικές της ελλείψεις έναντι της Ευρωζώνης. Σκεφτείτε την Κύπρο, άν είχε προλάβει ή άν είχε διορθώσει έστω και καθυστερημένα τη λεηλασία του Χρηματιστηρίου. Κάθε χρόνο θα εισέρεαν στην πραγματική οικονομία 200 εκ. ευρώ περίπου μόνο απο αυτό τον τομέα!

Η αυτο-παγίδευση μας αυτή μπορεί δυστυχώς να θεωρηθεί ταυτόσημη μόνο με την αντίστοιχη Ελληνική εικόνα της τελευταίας δεκαετίας. Η Ελλάδα, με την ένταξη της στην Ευρωζώνη, εξαφάνισε τον τόκο στις καταθέσεις αλλά κράτησε τα επιτόκια δανεισμού της στα επίπεδα των δραχμικών. Αποτέλεσμα ήταν η διάλυση του όποιου επιχειρηματικού πλεονεκτήματος του ντόπιου δυναμικού είχε δημιουργηθεί επι δραχμής και η πλήρης απώλεια ανταγωνιστικών δυνατοτήτων σε μόλις μερικά χρόνια. Οι κυπριακές τράπεζες δεν ήταν κερδοφόρες επειδή ήταν ανταγωνιστικές αλλά επειδή συμμετείχαν σε ένα συγκεκαλυμμένο καθεστώς τοκογλυφίας. Την ίδια ώρα, η μακρυνή Φινλανδία, επέλεξε την είσοδο της στην Ευρωζώνη, για να απεξαρτηθεί απο τον κίνδυνο του Εθνικού της νομίσματος. Ωστόσο, επέλεξε να παίξει ίσοτιμα, να επενδύσει στην καινοτομία και να ανταγωνιστεί ισοίς όροις τις υπόλοιπες χώρες. ΔΕΝ επαναπαύτηκε και επομένως δεν απέτυχε όπως εμείς!

Σήμερα, έφτασε η ώρα να ανακαλύψουμε ότι το να υποκρινόμαστε τις ολίγον εγκύους επιφέρει ένα κρυφό λογαριασμό την ώρα που οι μάσκες πέφτουν. Το διαφαινόμενο κούρεμα είναι το λιγότερο που μπορεί να μας συμβεί. Στην πραγματικότητα, διαγράφουμε μέρος της φούσκας που δημιουργήσαμε στα πρόσφατα χρόνια. Άν πάλι αποφασίσουμε να ακολουθήσουμε το δικό μας δρόμο, υπάρχει και η δυνατότητα επιστροφής στη λίρα. Έχει φυσιολογικό επακόλουθο μια ανεξέλεγκτη υποτίμηση του Εθνικού νομίσματος και μια δύσκολη πορεία ανάκαμψης. Το δοκίμασε η Σουηδία την περασμένη δεκαετία και πέτυχε. Όμως η Σουηδία, για να διασφαλίσει ότι θα πετύχει, έστειλε τους ενόχους στη φυλακή. Εμείς πάλι, αποδείξαμε διαχρονικά ότι ποτέ δεν έχουμε ενόχους..  

Συμπερασματικά, είναι ώρα να παρουμε αποφάσεις για το μέλλον μας, σαν Κύπρος, σαν Ελλάδα, σαν Ευρώπη. Θέλουμε ένα οικογενειακό κράτος δικαίου και κοινωνικών ισορροπιών μέσα απο ένα σύστημα ίσων και διαφανών κανόνων ή ένα ανεξέλεγκτο ανταγωνισμό επιβίωσης των ισχυρότερων μελών και μόνο; Η Ευρώπη καλείται στις μέρες μας να αποφασίσει, επι μέρους αλλά και στην ολότητα της, άν επιθυμεί τη στενότερη ενοποίηση κανόνων και θεσμών και τη δημιουργία μιας πραγματικής ισότιμης και αλληλέγγυας οικογένειας ή την επιστροφή της στα έθνη-κράτη, με όσα θετικά και αρνητικά αυτό εμπεριέχει..

Ο Νίκος Ραφίδιας είναι πολιτικός επιστήμονας, μέλος της επιτροπής Συγκοινωνιών και Έργων, της επιτροπής Οικονομικών και της επιτροπής Εμπορίου Βιομηχανίας και Τουρισμού στο Κίνημα Οικολόγων Περιβαλλοντιστών. Οι απόψεις που εκφράζονται αποτελούν κατα καιρούς προτάσεις και εισηγήσεις του σε αυτές τις επιτροπές ή στα αντίστοιχα υπουργεία.

Κυριακή 3 Μαρτίου 2013

Χωρίς ψευδαισθήσεις..

Και ξαφνικά μας προέκυψε άλλη μία κυβέρνηση, με όλους τους συνήθεις ύποπτους. Είθισται, μετά απο κάθε πόλεμο, οι νικητές να μοιράζονται τα λάφυρα. Είθισται και μετά απο κάθε εκλογική αναμέτρηση όλοι οι επίδοξοι συγκυβερνώντες να μοιράζουν τα λάφυρα της εξουσίας. Και αυτή τη φορά έγινε το ίδιο. Υποσχέθηκα σου τα υπουργεία τούτα, αποφάσισε ποιούς θέλεις να βάλεις.. Αυτή τη φορά μας ξένισε περισσότερο η απουσία γυναικών. Γιατί; Πόση σημασία έχει να βάλεις μια γυναίκα στο υπουργικό συμβούλιο; ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΚΑΜΙΑ ! Ένα πράγμα που έζησα κατα τις δύο τελευταίες διακυβερνήσεις, τις οποίες παρακολούθησα εκ των έσω, είναι το πολύ συνηθισμένο και αναμενόμενο εθιμικό γεγονός ότι άμα είσαι κοντά στην εκάστοτε εξουσία θα πάρεις μέρος απο τα λάφυρα, ένα υπουργείο, μια καρέκλα σε έναν ημικρατικό οργανισμό. Σημασία δεν έχουν τα προσόντα, σημασία έχει το πόσο κοντά στον τάδε ή στον δείνα πολιτικόν αρχηγό είσαι. Ανεξαρτήτως φύλου και ικανοτήτων, μιά καρέκλα θα είναι δική σου.

Τα τελευταία εφτά χρόνια έχω συνεργαστεί με αρκετούς απο τους προαναφερόμενους. Η ικανότητα των ανδρών ή των γυναικών υπουργών, βουλευτών, δημοτικών συμβούλων μετριέται μόνο άν έχουν να επιδείξουν ουσιαστικό έργο. Πόσοι έχετε αναρωτηθεί γιατί ένα έργο μένει πίσω; Πόσοι έχετε αναρωτηθεί γιατί σαν κοινωνία είμαστε τόσο καθυστερημένοι, οπισθοδρομικοί, αντιπαραγωγικοί και υστερόβουλοι; Πόσοι πολιτικοί έκαναν τομές στα υπουργεία, τα έδρανα, τα συμβούλια που ανέλαβαν, πόσοι βολευτές τίμησαν τη ψήφο που τους εμπιστεύτηκε ο λαός στα πρόσφατα χρόνια; Λέγεται ότι δεν φτιάχνεις ομελέτα, άν δεν σπάσεις αυγά. Μακάρι να ξέρατε πόσοι μπήκαν και βγήκαν με τα αυγά φυλαγμένα στην αυγοθήκη..

Ένα σημαντικό σημείο το οποίο προδίδει την ανικανότητα των πλείστων πολιτευτών μας είναι και η συνήθης αναφορά τους στην κυβερνώσα βουλή. Ζούμε σε μιά χώρα με ένα απο τα τελειότερα πολιτικά συστήματα. Ωστόσο, για να δουλέψει πρέπει να υπάρχει η σαφής διάκριση των θεσμών. Η βουλή υπάρχει για να νομοθετεί, η κυβέρνηση για να διακυβερνά στηριζόμενη στα νομοσχέδια που καταθέτει και στις προτάσεις νόμου που η βουλή οφείλει να ψηφίζει, η δικαστική εξουσία να επιτηρεί την ορθή εφαρμογή των νόμων. Όταν το ένα σώμα παύει να ασκεί τα καθήκοντα που οφείλει, ως οφείλει, το σύστημα μπαίνει στις διαδικασίες του αργού θανάτου, γίνεται σαθρό και καταρρέει.. Άν θέλετε πρόσφατα παραδείγματα, θυμηθείτε το φούσκωμα και το ξεφούσκωμα του χρηματιστηρίου, των ακινήτων, των τραπεζών.

Η κοινωνία έχει ένα βασικό χαρακτηριστικό, διαχέει την εικόνα της σε όλα τα επιμέρους τμήματά της. Άν η κοινωνία είναι σαθρή έχει σαθρά υπουργεία, σαθρά δημαρχεία, σαθρά σχολεία, σαθρά πανεπιστήμια. Είναι μια κοινωνία που αρέσκεται να αυτοαποκαλείται επιτυχημένη αλλά όλοι γνωρίζουν το αυτονόητο, ηθικά και υλικά είναι χρεοκοπημένη. Όταν στήνεις μία εταιρεία πρέπει αναγκαστικά να τοποθετήσεις τα σωστά άτομα στις σωστές θέσεις, να κινηθείς όσο πιο σωστά και γρήγορα για να αποκτήσεις μερίδιο αγοράς και κερδοφορία. Άν δεν το κάνεις, σε εύλογο χρονικό διάστημα η εταιρεία θα χρεοκοπήσει και το αόρατο χέρι της οικονομίας θα έχει επιτελέσει το ρόλο του ως είθισται. Το κράτος έχει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα, δεν κλείνει, συνεχίζει να υπάρχει μέχρι που να φτάσει στη χρεοκοπία. Και πάλι, απλά φορτώνει το λαό με επιπλέον χρέη και ξανα προς την ασυδοσία τραβά. Μέχρι την επόμενη χρεοκοπία. Η Ελλάδα (ξανα)χρεοκόπησε στις μέρες μας επειδή απέτυχε σαν εταιρεία, σαν κράτος, σαν κοινωνία. Όπως μας συνήθισε κατα τη διάρκεια των προηγούμενων αιώνων. Η Κύπρος ακολουθεί πιστά το ίδιο δρομολόγιο.

Επομένως, άν σας προβληματίζει η απουσία γυναικών απο το νέο υπουργικό συμβούλιο σημαίνει ότι δεν έχετε αντιληφθεί κάτι πολύ απλό, ότι είναι άλλο ένα σημάδι αποτυχίας αλλά και μια ευκαιρία να καταλάβετε ότι δεν πάμε καλά για πάρα πολλούς λόγους και αυτός είναι άλλος ένας.. Στο κάτω-κάτω οι γυναίκες θα έχουν την τύχη να επικαλεστούν το άλλοθι της απουσίας τους στην επόμενη μας μεγάλη αποτυχία.. Το σημερινό άρθρο, είναι αφιερωμένο στην Αλεξία και τον Αναστάσιο που ως υπεύθυνοι πολίτες επιζητούν την βελτίωση των θεσμών αυτής της κοινωνίας, όσο κι άν αυτό, στις μέρες μας, είναι μια ακόμη ψευδαίσθηση.

Ο Νίκος Ραφίδιας είναι πολιτικός επιστήμονας, μέλος της επιτροπής Συγκοινωνιών και Έργων, της επιτροπής Οικονομικών και της επιτροπής Εμπορίου Βιομηχανίας και Τουρισμού στο Κίνημα Οικολόγων Περιβαλλοντιστών. Οι απόψεις που εκφράζονται αποτελούν κατα καιρούς προτάσεις και εισηγήσεις του σε αυτές τις επιτροπές ή στα αντίστοιχα υπουργεία.