Κυριακή 27 Ιουλίου 2014

Αναζητώντας τα χαμένα λεφτά..

Κάθε άνθρωπος, οικογένεια, περιοχή ή χώρα παράγει και ξοδεύει.. Αυτός είναι ένας νόμος της οικονομίας, σε κάθε περίοδο. Τα παλιότερα χρόνια που δεν υπήρχαν νομισματικές μονάδες, οι άνθρωποι έκαναν ανταλλαγές. Αυτός που παρήγαγε αλεύρι το αντάλλασσε με αυγά, αυτός που είχε κριθάρι το αντάλλασσε με φασόλια και το αόρατο χέρι έκανε το έργο του. Βασικές προϋποθέσεις για τη συνέχιση του συστήματος ήταν η παραγωγή και η ανταλλαγή. Άν δεν παρήγαγες, δεν μπορούσες να ανταλλάξεις. Έπαιρνες μόνο ο,τι σου πρόσφερε η γενναιοδωρία (βλέπε ελεημοσύνη) των εχόντων. Το φαινόμενο των ανταλλαγών ισχύει μέχρι και σήμερα. Σε χώρες όπου υπάρχει καλπάζων πληθωρισμός (ιδιαίτερα στη Λατινική Αμερική και την Αφρική), οι πολίτες αρκετών περιοχών διατηρούν ανταλλακτήρια προϊόντων.

Στις πιό σύγχρονες κοινωνίες, οι νομισματικές μονάδες ήταν αυτές που καθόριζαν το εμπόριο. Πουλούσες αυτό που παρήγαγες, έπαιρνες χρήμα (σε χρυσάφι, άργυρο, χαλκό ή κάποια πρόσμιξη) και αγόραζες με τη σειρά σου ο,τι σου επέτρεπε η αξία των νομισμάτων που είχες στα χέρια σου. Στις δύσκολες μέρες των πολεμικών αναμετρήσεων, ο νικητής μάζευε σαν κέρδος ο,τι εύρισκε στο χώρο του ηττημένου και πουλούσε ο,τι και όποιον ήθελε για να εξαργυρώσει τη νίκη του. Ο ηττημένος ήταν πλέον σκλάβος και τα χρήματα της χώρας του λιώνονταν για να γίνουν νομίσματα της χώρας του νικητη. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα που καταγράφηκε ήταν η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, το 1204.

Μετά το μεσαίωνα, οι καταγραφές αναφέρουν ότι οι χώρες χρεωκοπούσαν κάθε φορά που έχαναν ένα πόλεμο ή κάθε φορά που το εμπόριο ήταν για σειρά ετών εις βάρος τους (εξήγαγαν λιγότερα απο όσα εισήγαγαν). Σε αυτές τις περιπτώσεις γινόταν ανακατανομή εδαφών και περιουσιών. Οι νικητές αποκτούσαν τα εδάφη των ηττημένων και τους έπαιρναν στη δούλεψή τους. Το αόρατο χέρι έκανε με επιτυχία το έργο του. Βάσει αυτών των ανακατατάξεων στα εθνικά ισοζύγια δεν υπήρξε οποιαδήποτε νομισματική ένωση που να άντεξε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τόσο η Λατινική Νομισματική Ένωση όσο και η Σκανδιναβική διαλύθηκαν μόλις οι ανισορροπίες έγιναν ανεξέλεγκτες. Οι μόνες νομισματικές ενώσεις που ακόμα επιβιώνουν είναι η Αμερικανική (ΗΠΑ) και η Γερμανική (ενοποίηση δύο Γερμανιών). Αυτές οι δύο ενώσεις είναι καταναγκαστικές, αφορούν έθνη που δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να ανακατανείμουν τον εθνικό πλούτο στο σύνολο της χώρας. Η Ευρωζώνη ζεί στις μέρες μας τους κλυδωνισμούς που πέρασε η Λατινική Νομισματική Ένωση και η Σκανδιναβική. Μέχρι να επέλθει το μοιραίο..

Απο τα πανάρχαια χρόνια μέχρι και τις πιο σύγχρονες εποχές υπήρξαν περιπτώσεις όπου οι στρατιωτικές επεμβάσεις και η διπλωματική επιβολή (πχ. ΤΡΟΪΚΑ) γίνονταν για να αποκατασταθούν τα συμπεφωνηθέντα. Ο οφειλών έπρεπε να εξοφλήσει τις υποχρεώσεις του. Σε γενικές γραμμές, άν η Κύπρος παρήγαγε 1 εκατομύριο ευρώ ανα ημέρα σήμαινε ότι καθένας μας δικαιούταν (αναλογικά) 2 ευρώ για τις όποιες ανάγκες του. Και σε κάθε περίπτωση που κάποιος αποφάσιζε ότι βάσει των κεκτημένων του έπρεπε να λάβει 10 ευρώ, για την αποκατάσταση της κανονικότητας και των ισορροπιών οδηγούσε στην πείνα 4 άλλους. Άν ο λογαριασμός που πλήρωνε τον εθνικό λογαριασμό ήταν διαχρονικά ελλειμματικός, θα έπρεπε να αναμένουμε τη στιγμή που θα έρχονταν τα αεροπλανοφόρα του δανειστή ή οι πιο "διπλωματικές" του αντιπροσωπίες, όπως διδάσκει η ιστορία για κάθε προηγούμενη περίπτωση.

Πέρσι, οι τράπεζες μας εμφάνισαν συσσωρευμένες οικονομικές υποχρεώσεις αρκετών δισεκατομυρίων ευρώ. Στην ιστορία, κάθε φορά που συνέβαινε το ίδιο, το κράτος παρενέβαινε σαν μαξιλάρι ( δανειστής της υστάτης / lender of last resort ). Εκείνη ακριβώς τη στιγμή όμως φάνηκε ότι και το ίδιο το κράτος μας είχε μια αντίστοιχη οικονομική τρύπα (στις επόμενες αναρτήσεις θα εξηγήσουμε και το πώς δημιουργήθηκαν αυτές οι τρύπες). Έπρεπε (αναγκαστικά) να δανειστούμε απο το εξωτερικό για να καλύψουμε τις υποχρεώσεις μας. Έπρεπε να δανειστούμε απο αυτούς που είχαν διαθέσιμα πλεονάσματα και να αναδιαρθρώσουμε όσα υπήρχαν στο εσωτερικό, σαν αποτέλεσμα της οικονομικής φούσκας που κάποιοι σχεδίασαν και υλοποίησαν, τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια . Έπρεπε να βάλουμε εγγύηση ο,τι συνηθίζεται κάθε φορά, τις περιουσίες μας, εμάς και τα παιδιά μας. Το αόρατο χέρι, επανέλαβε το έργο του, σαν φάρσα ή τραγωδία.

Αυτοί που μέχρι σήμερα αναζητούν τους υπεύθυνους του οικονομικού εγκλήματος, κομίζουν γλαύκαν εις Αθήνας. Για δεκαπέντε περίπου χρόνια, οι επιχειρήσεις μας, οι τράπεζες μας και το κράτος μας πλήρωναν μισθούς απο χρήματα που δεν είχαν και δεν δημιουργούσαν. Δημιούργησαν πλασματικούς αριθμούς, πλασματική ανάπτυξη και πλασματική ευδαιμονία. Αυτή η κατάσταση αποκαλείται πιό επιστημονικά ως "μεταφορά απο την περίοδο της κανονικότητας στην φάση της φούσκας και απο τη φάση της φούσκας στη φάση του Ponzi". Η διαχρονική ατιμωρησία μας μετέφερε διαδοχικά στη φάση της φούσκας και έπειτα στη φάση του Ponzi για ένα πολύ απλό λόγο. Δεν είχαν λόγο να μην κλέβουν και να μην εξαπατούν, όλοι όσοι το έκαναν, όταν έβλεπαν ότι οι προηγούμενοι δεν τιμωρούνταν.

Όσοι αυτές τις μερες αρθρογραφούν για κεκτημένα και δικαιώματα που χάνουν είναι όλοι αυτοί που την τελευταία δεκαπενταετία αμοίβονταν απο ένα λογαριασμό υπερανάληψης στον οποίο όλοι εμείς οι υπόλοιποι κάναμε κατάθεση. Τα χρήματα και οι αυξήσεις που έπαιρναν ήταν στην ουσία δανεικά με εγγυητές όλους εμάς τους υπόλοιπους. Τα κεκτημένα και τα δικαιώματα που επικαλούνται δεν ήταν τίποτα παραπάνω απο μια ουτοπία που διήρκεσε όσο η απάτη παρέμενε ατιμώρητη και για όσο ο λογαριασμός παρέμενε ανεξόφλητος..


Ο Νίκος Ραφίδιας [ προσωπική ιστοσελίδα ] είναι Πολιτικός Επιστήμονας και ενεργός πολίτης στα πλαίσια της δημιουργίας ενός υγιούς Ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Το κείμενο αυτό γράφτηκε επειδή κατα την άποψη του η ενίσχυση του ελέγχου της ασυδοσίας είναι η μόνη διέξοδος για την εξυγίανση της κρατικής μας μηχανής.

Κυριακή 20 Ιουλίου 2014

Τα ξερά, τα χλωρά και το οικονομικό έγκλημα

Ζούμε σε μιά χώρα που έχει χρεοκοπήσει. Ελπίζω αυτό να μην αμφισβητηθεί απο κανένα.

Η χρεοκοπία, μιάς επιχείρησης ή ενός κράτους, έχει να κάνει με την συνετή διαχείριση ή την απουσία της. Έχει να κάνει με το πόσα αποταμιεύουμε (στις καλές εποχές) για τις δύσκολες ώρες. Καθημερινά, έρχεται στη δημοσιότητα άλλο ένα σκάνδαλο. Καθημερινά, αρχίσαμε να μαθαίνουμε για το φαγοπότι που στήθηκε σε βάρος μας απο όλους αυτούς που μπορούσαν να κλέψουν ανενόχλητοι.. Αυτό το βρίσκω εξαιρετικά ευχάριστο. Είναι σημάδι ότι δεν καλύπτουμε πλέον την ανομία και την ασυδοσία, όσο το κάναμε παλιότερα. Ίσως έχουμε φτάσει σε ένα σημειο όπου δεν πάει άλλο. Ίσως πάλι, οι θεσμοί να αποφάσισαν να κάνουν τη δουλειά τους..

Είναι πλέον η ύστατη στιγμή να εντοπίσουμε και να εκθέσουμε όλους εκείνους τους αλήτες που λεηλάτησαν το μέλλον μας. Είναι οι άνθρωποι της διπλανής μας πόρτας. Όλοι αυτοί που στις περιόδους των παχέων αγελάδων μετέφεραν στους προσωπικούς τους λογαριασμούς το κάθε πλεόνασμα. Είναι όλοι αυτοί που στις μέρες των ισχνών αγελάδων εξακολουθούσαν και εξακολουθούν να γεμίζουν τους προσωπικούς τους λογαριασμούς απο δανεικά που αρπάζουν με εγγύηση το μέλλον των παιδιών μας. Όλοι αυτοί που έπαιρναν αυξήσεις, επιδόματα, αυτοκίνητα και οδηγούς απο δανεικά που έκαναν στο όνομά μας. Όλοι αυτοί που βάφτισαν ως "κεκτημένα" τους, χρήματα που δεν υπήρχαν, επειδή μπορούσαν να αλλοιώσουν τα οικονομικά δεδομένα. Όλοι αυτοί είναι συνεργοί σε ένα εξαιρετικά καλοσχεδιασμένο οικονομικό έγκλημα. Φανήκαμε άτυχοι, επειδή στήθηκε στις πλάτες μας.

Για τέσσερις περίπου δεκαετίες μεγάλωσα σε ένα κόσμο αγγελικά πλασμένο. Όλοι ήταν τόσο έντιμοι και τόσο αξιότιμοι που το "ομολογούσαν" αναμεταξύ τους. Κάθε φορά όμως που άνοιγα τα δεδομένα των εισηγμένων στο χρηματιστήριο εταιριών και κάθε φορά που μελετούσα τα στοιχεία του Γενικού Ελεγκτή είχα την απορία πώς και δεν έχουμε χρεοκοπήσει ακόμα.. Πέρσι το Μάρτη, ο αγγελικά πλασμένος κόσμος μας κατέρρευσε. Δεν μπορούσε να παίρνει άλλα δανεικά για να μας παρουσιάζει "υγιή" οικονομικά δεδομένα.

Το πρόβλημα μας δεν ήταν η μιά ή οι δύο τράπεζες. Το πρόβλημα μας ήταν ότι το μοντέλο αυτό το ακολουθούσαν επι δύο δεκαετίες τόσο οι τράπεζες, όσο και η πλειοψηφία των δημοσίων επιχειρήσεων, τα ανηρτημένα οικονομικά δεδομένα των οποίων το ομολογούσαν περίτρανα για πάρα πολλά χρόνια. Το πρόβλημα μας είναι ακόμα βαθύτερο άν αναλογιστούμε ότι το ίδιο μοντέλο το υιοθέτησε όλος ο κρατικός τομέας, πριν απο τον ιδιωτικό. Για πάρα πολλά χρόνια επαιρνε χρήματα για μισθούς και αυξήσεις απο δανεικά και αγύριστα.. Απόδειξη, το ότι την ώρα της λυπητερής δεν ήταν άδεια τα ταμεία των τραπεζών ή των επιχειρήσεων μας . Ήταν άδεια τα ταμεία του κράτους, επειδή είχαν σηκώσει όλα όσα μπορούσαν να σηκώσουν. Είναι εντυπωσιακό το ότι οι στρατιές των καλοπληρωμένων μας "θεσμών" δεν έβλεπαν και δεν αντιλαμβάνονταν τί γινόταν.. Σαν να μην ήταν η δουλειά τους να παρατηρούν, να ελέγχουν και να προλαμβάνουν !

Το οικονομικό έγκλημα είναι μια ιδιαίτερη και εξειδικευμένη απάτη. Μπορεί να συγκαλυφθεί για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Τρία απο τα πιο μεγάλα οικονομικά εγκλήματα, σε οικονομικό μέγεθος, ήταν :

- Η υπόθεση της τράπεζας Barings
Ένας διαπραγματευτής της κατάφερε, στην απουσία κάθε ελέγχου, να προκαλέσει την χρεοκοπία της, δημιουργώντας τρύπα 1,5 δις δολάρια.
Ήταν η πρώτη μεγάλη απάτη και σαν άλλοθι μπορεί να χρησιμοποιηθεί η απουσία εποπτείας, στην ανατολή της αγοράς των παραγώγων.

- Η υπόθεση της τράπεζας Société Générale
Ένας διαπραγματευτής της κατάφερε, στην απουσία κάθε ελέγχου, να προκαλέσει την χρεοκοπία της, δημιουργώντας τρύπα 5 δις ευρώ.
Η υπόθεση αυτή συνεχίζει να τρέχει και να προκαλεί ερωτηματικά καθώς ήταν πρακτικά αδύνατο να δρά ανεξέλεγκτα ένα και μόνο άτομο τη στιγμή που έδινε λόγο σε αρκετά ανώτερα κλιμάκια. Προσωπικά, πιστεύω ότι η υπόθεση αυτή δεν ξεκαθαρίζει απο τη μιά εξαιτίας της αδυναμίας των εποπτικών αρχών να καταλάβουν στο έπακρο τις δομές απάτης που στήθηκαν και απο την άλλη, στα επώνυμα άτομα που γνώριζαν και δεν μιλούσαν, όσο τα μπόνους έρεαν στους λογαριασμούς τους..

- Η υπόθεση Madoff
Ο ιδιοκτήτης της κατάφερε, στην απουσία κάθε στοιχειώδους ελέγχου των εποπτικών αρχών των ΗΠΑ, να κλέψει 65 δις ευρώ απο τη διεθνή οικονομική κοινότητα. Αξιοσημείωτο το ότι η κομπίνα στήθηκε στο έδαφος των ΗΠΑ, μιας προηγμένης αγοράς, απο ένα ιδιαίτερα επώνυμο άτομο που ήξερε τις τρύπες του συστήματος και ενώ υπήρχαν τα σημάδια της κομπίνας επι δέκα περίπου χρόνια, κανένας εποπτικός θεσμός δεν ήθελε να του ασκήσει έλεγχο !

Το τέταρτο και πιο πρόσφατο ήταν η δική μας χρεοκοπία. Όπως και στις πιο πάνω περιπτώσεις, κανένας δεν ήξερε, κανένας δεν έβλεπε, κανένας δεν υποπτεύθηκε ! Όλοι όσοι πληρώναμε για να ελέγχουν, δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να κάνουν τη δουλειά τους ! Στο διάστημα αυτό, οι μισθοί , οι αυξήσεις και τα "κεκτημένα" συνέχιζαν να γεμίζουν το λογαριασμό τους !

Τώρα πιά, που ανακαλύψαμε ότι η εντιμότητα και η αξιοτιμία δεν μένουν πιά εδώ, είναι η πιό τέλεια στιγμή να αποδεχτούμε τις ευθύνες μας και να αλλάξουμε πορεία πλεύσης. Είτε αποδεχτούμε την κάθε ευθύνη μας είτε όχι, τα δεδομένα είναι ξεκάθαρα και ο λογαριασμός μοιράζεται σε όλους. Σε αυτούς που τα φάγανε και σε αυτούς που τους ανεχόμαστε όταν τα τρώγανε.. Επειδή, μαζί με τα ξερά καίγονται και τα χλωρά, ήρθε η ώρα, όλοι μας, να πληρώσουμε το λογαριασμό..

Τετάρτη 9 Ιουλίου 2014

Ανατομία ενός εγκλήματος : Ανισότητα

Οι κοινωνίες είναι αναγκασμένες να συνεργάζονται, τόσο στο εσωτερικό τους όσο και στο διεθνές επίπεδο, σε μια βασική ανάγκη επιβίωσης αλλά και ομαλής συνύπαρξης τους. Αυτός είναι και ένας βασικός νόμος της φύσης που όταν καταπατείται οδηγεί σε απίστευτες ανισότητες. Ιδιαίτερα εμείς, σήμερα, άν αναλογιστούμε ότι εδώ και δέκα χρόνια είμαστε κι εμείς μέρος μιας οικογένειας με 27 άλλα μέλη, είμαστε αναγκασμένοι να μπορούμε να βρεθούμε στη δική τους θέση, να κατανοήσουμε τη δική τους άποψη και να δούμε με ποιό τρόπο θα μπορέσουμε να συνυπάρξουμε και να παράξουμε ευημερία και σταθερότητα σαν ένα ενιαίο σύνολο, αποτρέποντας τις ανισότητες. Πρόσφατα ανακάλυψα άλλον ένα επιστήμονα που μελετά τις ανισότητες και την μακροχρόνια επίδραση τους, ένα τομέα που μέχρι σήμερα είναι στο περιθώριο, με τις όσες τραγικές συνέπειες βιώνουμε. Η οικονομία των ανισοτήτων του Thomas Piketty έρχεται να προστεθεί στη λίστα όλων των τεκμηρίων που συλλέγω προσπαθώντας να εξηγήσω όσο πιο παραστατικά και πραγματιστικά την περσινή μας χρεοκοπία, την αντίστοιχη Ελληνική μερικά χρόνια πριν και τις επαναλαμβανόμενες χρεοκοπίες που παρατηρούνται στη διεθνή σκηνή.

Οι ανισότητες είναι ο βασικότερος λόγος και η ανομία είναι ο βασικότερος πυρήνας της απορρύθμισης. Και παρότι δεν υπάρχει άμεση μέτρηση τους, η συλλογή των έμμεσων δεδομένων (όπως οι δείκτες διαφθοράς) αρκούν. Σαν μαθητής, κάποια στιγμή κλήθηκα να επιλέξω το πεδίο των μελλοντικών σπουδών μου. Επιλέγοντας τον κλάδο της πολιτικής επιστήμης θεωρούσα τότε ότι είχα μια σίγουρη εργασία. Σύμφωνα με τη δική μου κοσμοθεωρία, ο αποκλεισμός των πολιτικών επιστημόνων απο την εκπαίδευση δεν ήταν δυνατός καθώς θα επέφερε αργά ή γρήγορα τη διάλυση της. Στο κάτω κάτω οι καθηγητές μας είχαν τη στοιχειώδη εντιμότητα να ομολογούν ότι δεν είχαν την ικανότητα να μας διδάξουν την πολτική σκέψη, απλά ήταν αναγκασμένοι απο το σύστημα να το κάνουν. Εικοσιπέντε περίπου χρόνια μετά, βλέπω την απόλυτη διάλυση ενός σαθρού συστήματος. Επέλεξε να δράσει μυωπικά, να εκχωρήσει κουτοπόνηρα τη δυνατότητα διδασκαλίας σε λάθος άτομα και έχτισε δύο γενιές άβουλων ανθρώπων που στη σημερινή πραγματικότητα αποκαλούνται παπαγάλοι.

Επιλέγοντας επαγγελματικά τον κλάδο της τεχνολογίας θεωρούσα ότι μπορούσα να αναμειχθώ και να εργαστώ σε μιά κατηγορία επαγγελματιών που βρίσκονται πάντα στην αιχμή της εξέλιξης. Παρότι σαν σκέψη ήταν απόλυτα σωστή, η όλη πορεία της κοινωνίας μας ήταν τέτοια που με διέψευσε για άλλη μιά φορά. Η κοινωνία μας δεν αντιλήφθηκε έγκαιρα την αξία της τεχνολογίας. Παρέμεινε στο σημείο που βρισκόταν είκοσι χρόνια πριν (στα χρόνια του μπακκαλλοδεύτερου..) και απλά ξεπεράστηκε απο την πλειοψηφία των υπολοίπων κρατών. Αναλογιστείτε ένα άτομο που δουλεύει στον επαγγελματικό του χρόνο σε δύο-τρείς διαφορετικές αγορές και μπορεί να διακρίνει τις διαφορές και τις ελλείψεις που εντοπίζει στα αντίστοιχα άτομα και αγορές που παραμένουν προσκολλημένα σε μια μόνο περιοχή η χώρα. Η πρόσφατη μας χρεοκοπία ανέδειξε άλλο ένα πρόβλημα. Όντας χρεοκοπημένοι δεν είμαστε πλέον ικανοί να διατηρήσουμε την όποια έρευνα και ανάπτυξη σχεδιάζαμε και εφαρμόζαμε μέχρι σήμερα.. Αλλά, απο την άλλη, πολλοί θεωρούν καλύτερο το να μην γνωρίζεις απο του να είσαι η μειοψηφία που εντοπίζει αλλά ποτέ δεν εισακούεται..

Επιλέγοντας να εμπλακώ στην πολιτική σκηνή, σαν πολιτικός επιστήμονας, έμπαινα στο πεδίο των σπουδών μου και μπορούσα να προσφέρω στη βελτίωση της κυπριακής πολιτικής σκηνής. Αυτή η πολιτική σκηνή που έζησα, σε πολύ μεγάλο βαθμό, ήταν ένα θλιβερό μείγμα ανίκανων και κουτοπόνηρων πολιτικάντηδων που διόριζαν άχρηστα άτομα και διαιώνιζαν τη δική τους επιβίωση στηριζόμενοι σε αυτό τον φαύλο κύκλο. Μια βασική παράμετρος που δεν πρέπει να ξεχνούμε είναι ότι μια κλειστή κοινωνία μπορεί να επιβιώσει με αυτο το προβληματικό μοντέλο ακόμη και για αιώνες. Μέχρι τη μέρα που θα πέσουν οι μάσκες, μέχρι που να έρθει η ώρα της Άλωσης. Μια κοινωνία που ανήκει σε μια κοινωνία υγιούς ανταγωνισμού όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγκαστικά καταρρέει με την πρώτη αναποδιά. Αυτός ήταν ο λόγος της περσινής μας χρεοκοπίας. Το εσωτερικό σύστημα μας συντηρούσε το ισχύον βόλεμα, την ανικανότητα των ημετέρων και τον εφησυχασμό των κυβερνώντων. Σε καμία περίπτωση, κάτι τέτοιο δεν ήταν βιώσιμο για μεγάλο διάστημα όσο ένα αντίστοιχο μεγάλο μέρος της Ευρωπαϊκής οικογένειας προόδευε και εμείς, την ίδια ώρα,  με το έτσι θέλω, οπισθοδρομούσαμε..

Επιλέγοντας να ακολουθήσω μεταπτυχιακές σπουδές πίστευα ότι θα επιτύγχανα να κερδίσω γνώσεις ενός ψηλότερου επιπέδου. Δυστυχώς και αυτός ο μικρόκοσμος που γνώρισα ήταν ελεγχόμενος απο μια αντίστοιχη ομάδα επιτήδειων-μισθοφόρων που στόχος τους ήταν να αναπαραγάγεται η δική τους άποψη και οι δικές τους θεωρίες, όσο ληγμένες και άν είναι στις μέρες μας, και για όσο διάστημα έβρισκαν κρατικά και κοινοτικά κονδύλια να σφετερίζονται. Ήταν ιδιαίτερα σοκαριστικό να με συμβουλεύει καθηγητής μου να γράψω αυτά που ήθελε να διαβάσει ο βαθμολογητής μου. Η δική μου έρευνα και μελέτη δεν είχε κανένα λόγο να υπάρχει, άν συγκρουόταν με τους αλάνθαστους αυτούς καιροσκόπους, με τα όσα αποτελέσματα είχαμε τη... χαρά να απολαύσουμε, τη σοφία τους! Η σύγκριση του εκπαιδευτικού συστήματος της Κύπρου και των χωρών στις οποίες είχα την τύχη να βρεθώ, να παρατηρήσω και να δουλέψω με έκανε να συμβουλεύω τον καθένα που ζητούσε την άποψη μου να αποκλείσει τις όποιες σπουδές στο εσωτερικό, εάν και εφόσον μπορεί οικονομικά να αντεπεξέλθει οπουδήποτε αλλού, έξω απο εδώ..

Παράλληλα όμως, η πρόσφατη παταγώδης αποτυχία της ευρωπαϊκής, δήθεν δημοκρατικής, πολιτικής σκηνής να φέρει ουσιαστικά αποτελέσματα στον μέσο πολίτη της, καταδεικνύει το τέλος μιας εποχής.Οι πολίτες, τόσο εδώ όσο και οπουδήποτε αλλού, δεν έχουν πλέον καμία απολύτως σχέση με τα κόμματα και τις κομματικές ελίτ, τις ομάδες πίεσης, δήθεν ανανέωσης και δήθεν διαφάνειας. Οι απλοί πολίτες έχουν σήμερα τα προσωπικά τους προβλήματα τα οποία θεωρούσαν ότι θα επιλύουν οι πολιτικοί τους εκπρόσωποι. Γι αυτό τους ψήφιζαν και γι αυτό τους χρυσο-πλήρωναν. Τα κόμματα και οι κομματικές ελίτ απο την άλλη είχαν σαν κύριο στόχο τους την υλοποίηση ενός δικού τους σχεδιασμού, άσχετου με τον απλό πολίτη, ενός μηχανισμού που θα τους επέτρεπε να κατακτήσουν την καρέκλα και να χτίσουν τους μηχανισμούς εκείνους που να τους διατηρήσουν στην καρέκλα, να γεμίζουν τις τζέπες τους  και παράλληλα να εμποδίζουν τους υπόλοιπους απο του να πλησιάσουν ή να καταλάβουν τί πραγματικά συμβαίνει.

Η σημερινή μας κατάσταση, τόσο στην πολιτική όσο και στην οικονομία, απλά θυμίζει την άποψη που έχει μια ομάδα τυφλών για έναν ελέφαντα. Εκεί που τον αγγίζει ο καθένας τους, σχηματίζει απλά τη δική του, μυωπική άποψη. Και φυσικά, σε μιά κοινωνία όπου οι προνομιούχοι στήνουν το παιχνίδι έτσι ώστε να έχεις μόνο μυωπική αποψή, αυτοί που το αντιλαμβάνονται πρώτοι επιλέγουν να απέχουν, να διαφοροποιούνται και να υπομένουν μέχρι να προκύψει κάποια νέα, πιο υγιής κατάσταση. Γιατί, πολύ απλά, δεν έχουν κανένα απολύτως λόγο να συμμετέχουν σε κανένα στημένο παιγνίδι..