Πώς μπήκαμε στο γκρεμμό και γιατί παραμένουμε μέσα..
του Νίκου Ραφίδια, Πολιτικού Επιστήμονα
Το σημερινό φαινόμενο που ονομάζουμε παγκόσμια οικονομική κρίση είναι στην πραγματικότητα η φυσική συνέχεια της ασυδοσίας που επικράτησε στην παγκόσμια σκηνή απο τις αρχές αυτού του αιώνα. Σε αυτό το διάστημα, οι κυβερνήσεις παγκοσμίως επέτρεψαν σε μια μικρή μερίδα ατόμων να ελέγξουν και να χρησιμοποιήσουν για προσωπικό όφελος όλο τον παγκόσμιο πλούτο. Η σημερινή κατάσταση δεν είναι μια απλή και εφήμερη κρίση όπως των προηγούμενων δεκαετιών αλλά μια κρίση που έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με την κρίση του 1929 που οδήγησε στη μεγάλη ύφεση. Παράλληλα όμως μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί και σαν κρίση κοινωνική και ηθική καθώς κανένας στην πραγματικότητα δεν καταβάλλει την όποια ουσιαστική προσπάθεια για να τη διορθώσει.
Απο τις αρχές του 21ου αιώνα παρατηρήθηκε το φαινόμενο της μαζικής και αδικαιολόγητης ανόδου των χρηματιστηρίων. Στην Κύπρο αυτό ονομάστηκε φούσκα του ΧΑΚ. Για ένα μικρό διάστημα, εταιρίες αμφιβόλου αξίας και με μηδενικές προοπτικές εισήχθησαν στην αγορά του ΧΑΚ και εμπορεύονταν σε τιμές που κανένας λογικός άνθρωπος δεν θα τις αγόραζε σε άλλες εποχές. Οι συνεχείς αυξήσεις του μετοχικού κεφαλαίου σε συνδυασμό με τις υποδιαιρέσεις (split) που είχαν γίνει μόδα μετέφεραν σιγά σιγά στη χρηματαγορά το πλεόνασμα, το υστέρημα και ακόμα χειρότερα χρήματα απο δανεισμό που την ώρα της κατάρρευσης οδήγησαν μαζικά στον πάτο άτομα και επιχειρήσεις.
Η κρατική ευθύνη είναι τεράστια καθώς συγκεκριμένοι κρατικοί λειτουργοί διευκόλυναν ή παρέλειπαν να ελέγξουν επαρκώς αυτές τις εταιρείες, ως όφειλαν. Ακόμα χειρότερα, υπήρξαν αρκετές περιπτώσεις που πολιτικά πρόσωπα είχαν εμπλακεί στη διευκόλυνση αυτών των εταιρειών. Αποτέλεσμα, τα τελευταία δέκα και πλέον χρόνια το ΧΑΚ χορεύει στους ρυθμούς της απαξίωσης και φυσιολογικά αναμένεται να παραμείνει στην ίδια πορεία μέχρις ότου δωθεί η διαχείριση του σε πραγματικούς επαγγελματίες.
Στις διεθνείς αγορές παρουσιάστηκε το φαινόμενο των golden boys. Άτομα με διπλώματα και μεταπτυχιακά, εκμεταλλευόμενα τις θέσεις που κατείχαν στις μεγάλες εταιρίες αποφάσιζαν για τις απολαβές τους όχι με γνώμονα την ευρωστία του οργανισμού τους αλλά με κύριο στόχο να αρπάξουν ότι προλάβουν. Η συνέπεια αυτής τους της δράσης (κάτι που όλες οι κυβερνήσεις άφησαν ατιμώρητο) ήταν να φουσκώσουν τους προσωπικούς τους λογαριασμούς και παράλληλα στεγνώσουν τα ταμεία των οργανισμών κάτι που τις έκανε ευάλωτες στο αρχικό τσουνάμι. Στην ουσία, τα διευθυντικά στελέχη λεηλατούσαν τα εταιρικά ταμεία χωρίς έλεγχο και χωρίς να κάνουν προβλέψεις για τις δύσκολες μέρες που ακολουθούσαν.
Το ίδιο φαινόμενο παρατηρήθηκε όμως και στο δημόσιο τομέα. Οι δημόσιοι υπάλληλοι απολάμβαναν διαχρονικά αυξήσεις και ωφελήματα δυσανάλογα σε σχέση με τον ιδιώτικό τομέα και χωρίς να συνειδητοποιούν ότι στην πραγματικότητα ρήμαζαν τα δημόσια οικονομικά και λάμβαναν υπέρογκες αμοιβές απο το υστέρημα των των χαμηλόμισθων ιδιωτών. Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις με τη σειρά τους εισέφεραν φόρους υπερβολικά χαμηλούς (στην Κύπρο, συγκεκριμένα, το αστείο ποσοστό του 10% που μας ανακύρηξε ώς ένα απο τα καλύτερα “πλυντήρια” στην παγκόσμια οικονομική σκηνή) ενώ ταυτόχρονα η λογική της συρρίκνωσης του κόστους μηδένιζε σταδιακά το μισθολόγιο, τη μόνη αγοραστική δύναμη του ιδιωτικό τομέα. Αποτέλεσμα των τριών αυτών πρακτικών ήταν την ώρα του ταρακουνήματος να είμαστε ανωχύρωτοι και ανέτοιμοι, παραδωμένοι στον μακάριο ύπνο μας.
Σήμερα πληρώνουμε τις συνέπειες της δικής μας διαχρονικής ομαδικής αποτυχίας. Οι κυβερνήσεις απέτυχαν να ελέγξουν το φαινόμενο ώς κατα κανόνα όφειλαν. Οι πολίτες συνέχισαν να ψηφίζουν τυφλά τα διεφθαρμένα κομματικά στελέχη που έκαναν τα στραβά μάτια χωρίς να συνειδητοποιούν ότι στην πραγματικότητα πριόνιζαν τη συνολική ευμάρεια μας. Και όπως στις αρχαίες τραγωδίες η ύβρις έφερνε την τιμωρία έτσι και σήμερα καλούμαστε να πληρώσουμε το λογαριασμό των δικών μας λαθών και παραλήψεων.
Για να ανακάμψει η όποια αγορά χρειάζεται υγιείς επιχειρήσεις. Για να ανακάμψει η κάθε κοινωνία απαιτούνται υπεύθυνοι πολίτες και υπεύθυνοι πολιτικοί. Τόσο στον τόπο μας όσο και στον υπόλοιπο πλανήτη, αυτό που διδαχτήκαμε τα τελευταία δώδεκα χρόνια είναι ότι υγιείς επιχειρήσεις και υγιείς κοινωνίες δεν δημιουργούνται όταν το θεσμικό πλαίσιο είναι στρεβλό παράγονται όμως επικίνδυνες ανισότητες. Μάθαμε ακόμα ότι στον τόπο μας αντί για υπεύθυνους πολίτες και υπέυθυνους πολιτικούς έχουμε ένα διεφθαρμένο πελατειακό οικοδόμημα όπου όλοι είναι εξαίρετοι αλλά περιέργως τίποτα δεν κινείται σε ομαλούς ρυθμούς παρα μόνο άν διατηρείς πελατειακές σχέσεις. Επομένως, όσο καιρό θα αρνούμαστε να κοιτάξουμε την πραγματικότητα και να αναλάβουμε τις ευθύνες μας, ο γκρεμμός θα είναι ο μοναδικός μας φυσικός χώρος.
