Παρασκευή 29 Μαρτίου 2013

Η απληστεία και η τραγικότητα των κοινών αγαθών

Ένα πολύ σημαντικό μάθημα που διδάσκεται ένας πρωτοετής φοιτητής πολιτικής και οικονομικών είναι οι Αρχές της Οικονομικής. Η περιδιάβαση μέσα στη Μικροοικονομική και τη Μακροοικονομική σου δίνει τη δυνατότητα να καταλάβεις που στέκεις και πού θα καταλήξεις άν πάρεις λάνθασμένα ή ριψοκίνδυνα μονοπάτια. Άν είσαι λίγο επιμελής, και δεν πάς στο Πανεπιστήμιο για να σκοτώσεις την ώρα σου, θα μάθεις ότι έχεις κάποιες συγκεκριμένες ώρες στις οποίες θα παράξεις ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, να φυτέψεις πατάτες και κολοκάσι, να χτίσεις ένα σπίτι, να βάψεις ένα δωμάτιο, να γράψεις ένα οικονομικό ή κοινωνικό άρθρο. Μιά εργασία για την οποία θα πληρωθείς και  με τα χρήματα που θα πάρεις θα καλύψεις τις δικές σου ανάγκες, δόσεις, ενοίκια, βενζίνη, φαγητό, ένδυση, ταξίδι.. Η ορθή διαχείριση των οικονομικών σου θα σε καταστήσει βιώσιμο, η δε απερίσκεπτη θα προκαλέσει σε ένα κάποιο χρονικό διάστημα αρκετά δεινά που θα σε αναγκάσουν σε περικοπές και περισυλλογή. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει παντού, σε όλα τα άτομα, όλες τις επιχειρήσεις, όλα τα κράτη.. Κανένας δεν αποτελεί εξαίρεση..

Ένα πολύ σημαντικό μάθημα που διδάσκεται ένας μεταπτυχιακός φοιτητής, στα σοβαρά πανεπιστήμια, είναι η τραγικότητα των κοινών αγαθών. Η θεωρία των κοινών αγαθών (tragedy of the commons) δημοσιεύτηκε το 1968 στο περιοδικό Science απο έναν Αμερικανό οικολόγο, τον Garrett Hardin, και αφορούσε στον υπερπληθυσμό του πλανήτη. Σε ένα υπεραπλουστευμένο παράδειγμα, έχουμε ένα κοινόχρηστο λιβάδι, όπου ο καθένας μας έχει βάλει μια αγελάδα να βόσκει. Η αγελάδα αυτή, είναι η περιουσία μας και καλύπτει τις βιοποριστικές μας ανάγκες. Τί θα γίνει όμως άν ένας απο εμάς φέρει μια δεύτερη αγελάδα στο λιβάδι; Λογικά, τίποτα το ιδιαίτερο. Άν όλοι μας όμως πάρουμε άλλη μία αγελάδα στο λιβάδι, σε κάποιο συντομότερο χρόνο το λιβάδι δεν θα μπόρει να θρέψει όλες τις αγελάδες καθώς άν στην πρώτη περίπτωση οι αγελάδες τρέφονταν ομαλά για ένα χρόνο, μόλις τις διπλασιάσουμε το λιβάδι θα αρκέσει μόνο για έξι μήνες. Επομένως, ο πρώτος που θα πάρει μια δεύτερη αγελάδα είναι αυτός που αποκτά συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των άλλων αλλά κάποια στιγμή όλοι οι υπόλοιποι θα τον μιμηθούν και θα πάμε αναγκαστικά στην περικοπή και την περισυλλογή που είδαμε πιο πάνω. Αυτή, πάνω-κάτω είναι η τραγικότητα των κοινών αγαθών, είναι πολύ περιορισμένα και για να αρκέσουν για όλους πρέπει να τους κάνουμε ορθολογιστική διαχείριση. Οι Βίκιγκς, στα δικά τους χρόνια, δυστυχώς δεν ήξεραν αυτή τη θεωρία. Δεν στηρίζοντας στις αγελάδες αλλά στην υλοτομία μέχρι που έκοψαν και το τελευταίο τους δέντρο και οδηγήθηκαν αναγκαστικά στην περισυλλογή και τον μετέπειτα αφανισμό τους.

Στις μέρες μας, η θεωρία των κοινών αγαθών απόκτησε πιο ενδιαφέρουσες διαστάσεις. Σε προσωπικό επίπεδο, η καταναλωτική ασυδοσία και ο υπερδανεισμός για εξοχικό και δεύτερο αυτοκίνητο πιθανότατα θα σε οδηγεί στη χρεοκοπία, άν το εισόδημα σου μειωθεί απο κάποιο ασύμμετρο παράγοντα. Σε επίπεδο εταιρίας, η μείωση των μισθών του προσωπικού, μέσω της επένδυσης σε φθηνό αλλοδαπό προσωπικό, είναι μια εξαιρετικά έξυπνη κίνηση που αυξάνει βραχυπρόθεσμα τα κέρδη της. Όταν όμως όλες οι επιχειρήσεις (φυσιολογικά) θα πράξουν το ίδιο, θα πέσει η αγοραστική δύναμη του συνόλου της αγοράς και μαζί οι πωλήσεις και η κερδοφορία τους. Παράλληλα, σε μία δημόσια εταιρία που έχει σαν πρώτιστο της στόχο τη διανομή των κερδών στα στελέχη της υπο μορφή μπόνους και όχι στο σύνολο των μετόχων της, θα επέλθει σταδιακά απαξίωση απο τους μικρομετόχους. Μόλις ανακαλύψουν ότι τους θεωρείς αγελάδες για άρμεγμα θα πάψουν να δίνουν χρήματα για ανακεφαλαιοποίηση. Κυρίως άν και όταν μάθουν ότι χάριζες τον πλούτο τους, διαγράφοντας τις οφειλές των δήθεν επιφανών πελατών σου..  Σε επίπεδο κυβέρνησης, ο περιορισμός των χαμηλά αμοιβόμενων και η διατήρηση των αυξήσεων και των κεκτημένων στους υψηλόμισθους θα προκαλέσει σύντομα την κατάρρευση του κοινωνικού ιστού. Σε ένα κράτος που διώχνει αυτούς που αμοίβονται με Χ ποσό και διατήρει αυτούς που παίρνουν 10Χ και 15Χ, σύντομα ανακαλύπτεις ότι κάτι πάει λάθος. Αυτός που έστειλες στο ταμείο ανεργίας ΔΕΝ εισφέρει πλέον στα ταμεία για να διατηρήσει τη θέση των ακριβοπληρωμένων.. Σε αυτό το σημείο, εκλιπαρείς την κάθε Τρόικα να σου δώσει δάνειο και αυτή αρνείται όσπου να παρουσιάσεις κάποιο ορθολογιστικό σχέδιο αναδιάρθρωσης.

Ζούμε στις μέρες που η θεωρία της τραγωδίας των κοινών αγαθών βρίσκεται στην αίγλη της. Ωστόσο, για άλλη μια φορά εμείς αρνούμαστε να αναλάβουμε τις ευθύνες των πράξεων μας. Υποκρινόμαστε ότι αυτά δεν είναι αληθινά δεδομένα αλλά επιθέσεις συνωμοτών και κλεφταράδων. Επειδή μάθαμε να ζούμε με την ατιμωρησία και την ασυδοσία, συνωμότες, απατεώνες και κλεφταράδες είναι πάντα οι άλλοι. Σήμερα οι κακοί που βρήκαμε σαν άλλοθι είναι η Αγγέλα και η Ντέλια γιατί θέλουν να εκμεταλλευτούν εμάς τους αθώους και άμεμπτους! Το βασικό ζήτημα όμως είναι ότι τώρα που κάναμε όσα κάναμε, εμείς οι έντιμοι, ηθικοί και εργατικοί άνθρωποι, αυτοί οι συνωμότες, οι απατεώνες και οι κλεφταράδες είναι αυτοί που εμείς εκλιπαρούμε για να μας δανείσουν και να συνεχίσουμε να επιβιώνουμε.. Αξιοπερίεργο, έτσι ;